در این برهه زمانی، کتابخانه‌هایی که توانستند خدمات غیرحضوری و مجازی خود را گسترش دهند، چراغ پژوهش و تولید آثار فرهنگی را روشن نگاه داشتند؛ کتابخانه ملی ملک، از جمله این کتابخانه‌های کشور به شمار می‌آید. در ادامه با گوشه‌ای از فعالیت‌های اداره کتابخانه مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، بزرگ‌ترین موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی در تهران در دوران شیوع بیماری کرونا در سال جاری آشنا می‌شویم.
نگهداری منابع متنوع
کتابخانه ملی ملک به همت زنده‌یاد حاج‌حسین آقاملک، بزرگ‌ترین واقف معاصر ایران بنیان نهاده شده است. نجمه مشهدی تفرشی، رئیس اداره کتابخانه مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک بیان می‌کند: «در حال حاضر بیش از ۱۲۳ هزار جلد کتاب چاپی، افزون بر ۳هزار و ۵۰۰ کتاب چاپ سربی قدیمی، ۴هزار و ۲۲۲ جلد کتاب چاپ سنگی و حدود ۲۰ هزار نسخه و رساله خطی در موضوعاتی همچون دین، تاریخ، ادبیات، عرفان، فلسفه، تمدن و هنر ایرانی اسلامی به زبان‌های مختلف به‌ویژه فارسی و عربی و همچنین مجموعه‌ای از اسناد تاریخی و فرامین مشتمل بر بیش از ۵هزار و ۳۰۰ سند در مخازنی با شرایط استاندارد در این موقوفه نگهداری می‌شوند. البته مجموعه نشریات بسیار قدیمی و ارزشمندی نیز در کنار مطبوعات دوره قاجار تا امروز در کتابخانه ملی ملک به چشم می‌خورد». در سال‌های گذشته اهل پژوهش می‌توانستند به صورت حضوری و غیرحضوری از منابع این مؤسسه استفاده کنند، اما با توقف موقت ارائه خدمات حضوری آن در دوران کرونا، خدمات غیرحضوری و مجازی‌اش گسترش یافت. تفرشی می‌افزاید: «تهیه اطلاعات توسط کارشناسان کتابخانه به منظور معرفی نسخه‌های خطی، کتاب‌های چاپ سنگی، نشریات قدیمی و نسخه‌های چاپی بسیار قدیمی گنجینه در قالب‌های جذاب در صفحات مجازی رسمی مؤسسه زیر نظر روابط عمومی، امکان برقراری ارتباط مخاطبان از طریق تلفن و ایمیل‌های شخصی و رسمی مؤسسه در راستای پاسخگویی به نیازهای علمی و پژوهشی آن‌ها و دریافت فرم‌های مخصوص برای درج درخواست‌ها از طریق واتس‌آپ و ایمیل، بعضی از خدمات غیرحضوری این مؤسسه در سال جاری محسوب می شود». پژوهشگران داخلی و خارجی برای کسب اطلاعات بیشتر درباره چگونگی بهره‌مندی از این خدمات به‌ویژه دریافت تصویر آثار نسخه‌های خطی و چاپ سنگی آن می‌توانند به وب‌سایت کتابخانه و موزه ملی ملک به نشانی «malekmuseum.org» مراجعه کنند.
ارسال ۱۴ هزار برگ تصویر
کتابخانه ملی ملک در راستای مسئولیت اجتماعی خود در دوران کرونا برای نخستین بار امکان دانلود رایگان نسخه دیجیتال کامل بیش از ۳۰۰ رساله خطی این گنجینه را از طریق وب‌سایت مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در سالروز ولادت امام رضا(ع) در سال جاری فراهم کرد. در گذشته پژوهشگران تنها امکان بررسی تصویر ۱۰ تا ۱۵ برگ از این نسخه‌ها را در این وب‌سایت به منظور سفارش داشتند. رئیس اداره کتابخانه این مؤسسه می‌گوید: «ارائه این خدمت به دوستداران علم و دانش در این دوران مورد استقبال قرار گرفت و سرآغازی برای آشنایی مخاطبان جدید داخلی و به‌ویژه خارج از کشور شد.
به طور مثال فیلسوف، نویسنده و شاعری از جمهوری چک پس از دیدن این خدمات غیرحضوری، با برقراری ارتباط ایمیلی با کتابخانه ملی ملک، نسخه دیجیتال سه عنوان کتاب خود را در حوزه عرفان و شعر به این کتابخانه اهدا کرد». به منظور ارائه این خدمت غیرحضوری، ابتدا تمام مجموعه خطی و سپس نسخه‌های هم‌عنوان بررسی شدند و یک نمونه از آن‌ها برای بارگذاری انتخاب شد. سعی شد در زمینه‌های موضوعی گوناگون پاسخ نیاز پژوهشگران داده شود. فرایند انجام این خدمت یک ماه به طول انجامید.
تفرشی ادامه می‌دهد: «در هفت ماه نخست سال جاری بیش از ۱۴ هزار و ۱۵۰ برگ تصویر رقومی آماده و تحویل مخاطبان کتابخانه شد. تعدادی از درخواست‌کنندگان تصویر رقومی آثار، غیرایرانی و ساکن کشورهایی همچون عراق، مصر، آلمان، ترکیه و چین بودند. همچنین افزون بر ۶۷۰ نسخه خطی و چاپ سنگی توسط مخاطبان مطالعه و ۵۲۶ برگ سند نیز به پژوهشگران تحویل داده شد». البته نسخه‌های خطی حوزه ادبیات فارسی و عرب و همچنین حوزه تاریخ گنجینه ملک بیشتر از سایر حوزه‌ها مورد توجه مخاطبان کتابخانه بوده است. در این بین، دیوان شاعران جایگاه خاصی دارد.
ارتباطات فرهنگی مختلف
بازخوردگیری تحقیقات پژوهشگران از سوی کتابخانه ملی ملک از سال ۹۷ در حال انجام است. رئیس اداره کتابخانه این مؤسسه بیان می‌کند: «در ادامه انجام این برنامه با همکاری محققان توانسته‌ایم منابع مطالعاتی خوبی از کتاب، مقاله و پایان‌نامه‌ها دریافت کنیم چنان که تاکنون بیش از ۴۰ اثر پژوهشگران به کتابخانه ارسال شده است. البته سعی شده دریافت پایان‌نامه‌ها و مقالات به صورت دیجیتال انجام شود. در این بین، آشنایی با شخصیت، حرفه و فعالیت‌های فرهنگی این مخاطبان هم در راستای ارتباط بیشتر با آنان محقق شد». این کتابخانه با نهادهای مختلف فرهنگی نیز در ارتباط و تعامل است.
او می‌افزاید: «همکاری با کتابخانه ملی کشور برای تشکیل و رونمایی از سامانه حافظه ملی ایرانیان در قالب ارسال فایل اطلاعاتی اسناد، نشریات و کتاب‌های چاپی کتابخانه ملی ملک برای این کتابخانه کشور، ارسال آثاری از مرقعات میرعماد حسنی قزوینی گنجینه ملک برای نمایش در پایگاه یونسکو در دفاع از خوشنویسی اسلامی به نام ایران به منظور همکاری دیگری با کتابخانه ملی در راستای بزرگداشت روز جهانی دیداری و شنیداری، ارتباط با رئیس تحقیقات فارسی دهلی‌نو و همچنین معاون پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برای دریافت نسخه‌های خطی و ارتباط با خانه کتابدار و انجمن مفاخر، منتخبی از این ارتباطات در سال جاری به شمار می‌آید».
اهدا، وقف و خرید منابع کتابخانه ملی ملک نیز با توجه به محدودیت‌های مراجعه حضوری در دوران کرونا از طریق ارسال فهرست و تصویر یا مشخصات منابع از سوی اهداکنندگان، بررسی و اعلام نظر شده است.
تفرشی می‌گوید: «حجم قابل توجهی کتاب در قالب ارتباط و تعامل با مؤسسه‌های فرهنگی و ناشران مطرح از ماه‌های پایانی سال گذشته تاکنون از نهادهایی همچون مرکز نشریات دانشگاهی، مؤسسه دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، مؤسسه مطالعات تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران و انتشارات طب سنتی ایران، به کتابخانه ملی ملک اهدا شد. البته مؤلفان و فرهنگ‌دوستان نیز آثاری را به کتابخانه تقدیم کرده‌اند».
نظر شما